Nhạc sỹ Trịnh Công Sơn làm gì ngày 30/4?

Dân chúng quần chúng. # Ùa xuống đường chào mừng quân phóng thích. ẢNH: vĂN BẢO . Cựu chủ toạ Tổng hội sinh viên Sài Gòn Nguyễn Hữu Thái nói trước: “…Cách mạng Sài Gòn, Chợ Lớn Gia Định và chúng tôi xin công bố là tỉnh thành Sài Gòn đã được phóng thích lúc 12 giờ ngày hôm nay, 30 tháng 4 năm 1975. Chúng tôi xin đồng bào hãy mặc nhiên và bình tĩnh tiếp tục cuộc sống thông thường. Quân đội cách mạng đã làm chủ hoàn toàn tỉnh thành và Hiện tại chúng tôi (…). Như thanh niên sinh viên học trò Sài Gòn và toàn quốc đã biết, chúng tôi xin giới thiệu anh Sơn có thể nói vài lời và cũng là hát cho quý vị nghe một bài ngăn ngắn. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn lên tiếng chào mừng ngày độc lập và thống nhất: “Bài hát đã có tác động làm chùng tay súng. Một ngày, một giờ mà sinh mệnh của hàng triệu con người nằm trên đường tơ kẽ tóc, một sự kiện như thế thật quá trọng đại!” Nguyễn Văn Thọ ghi “Tôi, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, rất vui và cảm động gặp và nói chuyện với quơ các anh em nghệ sĩ ở miền Nam Việt Nam này. Hôm nay là cái ngày mà ước mong của ắt chúng ta đó là ngày mà chúng ta phóng thích hoàn toàn tuốt tuột tổ quốc Việt Nam này cũng như những điều ước mong (của) các bạn lâu nay là độc lập, tự do, và hợp nhất (thì) hôm nay chúng ta đã đạt được những kết quả đó. Tôi yêu cầu các văn nghệ sĩ cách mệnh miền Nam Việt Nam này hãy… và hợp tác chặt với chánh phủ tạm thời miền Nam Việt Nam. Những kẻ đã ra đi chúng ta xem như là đã phản nghịch đất nước. Chúng ta là người Việt Nam. Giang san này là giang san Việt Nam. Chúng ta ở trên giang sơn của chúng ta. Chính phủ cách mạng tạm bợ sẽ đến đây… những cái thái độ hòa giải tốt đẹp. Các bạn không có lý do gì sợ hãi để mà ra đi cả. Đây là cơ hội đẹp đẽ và duy nhất để sơn hà Việt Nam thống nhất và độc lập. Hợp nhất và độc lập là những điều chúng ta ước mong từ mấy chục năm nay. Tôi xin vớ các bạn thân hữu cũng như những người chưa quen với tôi ở lại và chúng ta phối hợp chặt đẹp với Ủy ban cách mệnh trợ thì để góp ngôn ngữ xây dựng Miền Nam Việt Nam này…gặp tất các anh em ở trong Ủy ban cách mệnh trợ thời. Ngày nay chúng tôi đang ở đài phát thanh Sài Gòn. Và tôi mong các bạn chuẩn bị sẵn sàng để đến đây góp tiếng nói, để lên tiếng để quơ mọi người đều yên tâm và tôi xin vơ các anh em sinh viên, học sinh của Miền Nam Việt Nam này hãy yên kết hợp lại với nhau; khóm phường đều phối hợp chặt để đón chờ Ủy ban cách mạng trợ thời đến. Xin kết thúc. “Tôi xin hát một bài. Ngày nay ở trên đài thì không có đàn guitar, tôi xin hát lại cái bài Nối vòng tay lớn. Bữa nay, thật sự cái vòng tay lớn đã được nối kết: Rừng núi dang tay nối lại biển xa Ta đi vòng tay lớn mãi để nối giang san Mặt đất bao la Anh em ta về Gặp nhau mừng như bão cát Quay cuồng trời rộng Bàn tay ta nắm Nối tròn một vòng Việt Nam… Tất cả chúng tôi cùng anh hát vang bài “Nối vòng tay lớn”. Không có đàn trống, anh em vỗ tay, gõ nhịp lên bàn cùng nhau hát vang. Bài hát ra đời từ mấy năm trước, nói lên giấc mơ của dân tộc nay mới trở thành hiện thực. Đây là bài hát trước nhất được phát lên sóng của đài phát thanh Sài Gòn ngày phóng thích. Phải gần 20 năm sau tôi mới gặp lại sức bạn học cũ Trịnh Công Sơn, gặp nhau trong ngày trọng đại này. Bài hát này xuất hiện cùng với Huế Sài Gòn Hà Nội, Ta phải thấy ác vàng, Việt Nam ơi hãy vùng lên, Đồng dao hòa bình… vào các năm 1968-69 khích lệ cho ý thức hòa hợp, hòa giải dân tộc, nói lên khát vọng hòa bình, hợp nhất giang sơn. Ngày 30/4/1975, chiến tranh kết thúc tại Sài Gòn, ước mong trong các bài hát của Sơn đã trở nên hiện thực. Có hạnh phúc nào bằng? vinh hạnh sao! Thế hệ chúng tôi tự hào có Trịnh Công Sơn phát lên tiếng gọi hòa hợp hòa giải dân tộc trước tiên ngay sau khi chấm dứt chiến tranh. Làm một người nghệ sĩ, Trịnh Công Sơn chỉ cần sự kiện sáng tác Nối vòng tay lớn, hát Nối vòng tay lớn như thế là đã có tên trong bảng đồng bia đá rồi. “Bài hát đã có tác động làm chùng tay súng. Một ngày, một giờ mà sinh mệnh của hàng triệu con người nằm trên đường tơ kẽ tóc, một sự kiện như thế thật quá trọng đại!”. Đó là cảm giác ghi lại của anh bộ đội Nguyễn Văn Thọ khi tiến vào Sài Gòn, anh viết tiếp: “Mặt đất bát ngát…anh em ta về…gặp nhau mừng như bão cát quay cuồng trời rộng… Lời ca không phải là tiếng thách thức tử thủ. Lời ca không phải là tiếng bể máu như kết cuộc thường của chiến cuộc, lời ca khi ấy làm chùng xuống không khí thù hận và hằn học. Chúng tôi tiến vào Sài Gòn… Chiến tranh nào bao giờ chẳng có mặt trái, nhưng tiếng hát kia, bản nhạc ấy, mở ra cho cả hai bên nghe như một liều thuốc vô hình đã làm chùng xuống một thời điểm dễ nổi cáu và nổi đóa”. Riêng tôi không ở lại đài đến cuối phần phát thanh vì anh Lê Công Giàu, cán bộ Thành Đoàn của Mặt trận giải phóng xuống mời tôi lên gặp ban chỉ huy tiếp quản Sài Gòn đang đóng quân ở trường Pétrus Ký (Lê Hồng Phong hiện tại). Họ muốn gặp tôi đàm luận kế hoạch hội tụ thanh niên sinh viên học sinh Sài Gòn vào sáng mai 1/5. Tôi quen mặt hồ hết các cán bộ Đoàn đang có mặt ở đó nguyên là học sinh sinh viên Sài Gòn, nay rắn rỏi trong quân phục quân phóng thích. Những người đã cùng tôi xuống đường tranh đấu từ 10 năm qua... Chiều 30/4/1975, nhiều cánh quân tuần tự kéo đến. Chuẩn tướng VNCH Nguyễn Hữu Hạnh cảm thấy thanh thoát và nhẹ lòng khi đã làm xong nhiệm vụ mà Ban binh vận Trung ương cục đã giao. Ông đã góp phần nhỏ bé của mình cho một Sài Gòn còn nguyên vẹn, cho một nước Việt Nam hợp nhất, hòa bình. Ông bỗng nhớ đến những ngày bữa qua của đời mình: Từ một sĩ quan chống cộng trở thành cơ sở của cách mạng. Tại Dinh Độc Lập, nhóm tướng Minh nghe đại tá Sáu Trí (Nguyễn Văn Khiêm, tình báo của cách mạng) cùng nhóm hoạt động cách mạng nội ô Tô Văn Cang vào nói chuyện, anh em đã an tâm hơn. Nhóm Sáu Trí xuống dưới hầm họp chung với nhiều vị tướng mạo cách mạng như Nguyễn Hữu An, Nam Long… Khi nhận định tình hình còn rất phức tạp, sứ, các anh cùng bàn là nên thảo một thông tin để trấn an quân đội và nhân dân. Quan điểm góp chung, nhưng các anh giao cho ông Cang chấp bút ghi lại, rồi các anh giao cho họ chạy ra đài phát thanh. Tại đài, dân chúng tranh nhau lên tiếng thật đông, phải nặng nhọc lắm xe các ông mới lọt vô được. Rồi họ lên lầu để cho ông Cang đọc chậm và rõ bảng “thông tin số 1”, ông Giàu đi theo đọc lại lần nữa, sau đó dặn cứ 5 phút thì lặp lại một lần. Nội dung Thông cáo số 1 của Bộ tư lịnh Quân giải phóng Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định như sau: “Quân giải phóng đã chiếm Dinh Độc Lập và làm chủ tình hình toàn bộ Sài Gòn lúc 12 giờ bây chừ, ngày 30/4/1975. Bắt đầu từ giờ phút này, đề nghị tất thảy quần chúng thi hành mệnh lệnh của Bộ Tư lịnh Quân giải phóng : -Lệnh thiết quân luật bắt đầu từ 18 giờ đến 6 giờ sáng. -Thảy quân đội Sài Gòn, quần chúng. # Tự vệ, cảnh sát của ngụy quyền Sài Gòn phải đến trình diện nộp khí giới tại các Ủy ban Quân quản các Quận. -Anh chị em công nhân phải giữ gìn bảo vệ các xí nghiệp nhà máy. -Công chức các cấp trong lãnh vực điện, nước, viễn thông, vệ sinh công cộng … phải tiếp kiến điều hành và tuyệt đối không được hủy hoại tài sản quốc gia. -Bộ Tư lịnh giải phóng sẽ nghiêm trị hành động trộm cướp, gây xáo trộn, làm mất thứ tự, ngăn cấm gây tiếng nô, bắn súng lộn xộn gây hoang mang trong quần chúng. Sài Gòn, ngày 30/4/1975, Bộ Tư lịnh Quân phóng thích Sài Gòn-Chợ Lớn-Gia Định”. Tại Bộ chỉ huy quân cách mệnh ở miệt Bến Cát, các ông Phạm Hùng, Lê Đức Thọ, tướng Văn Tiến Dũng cùng nhiều người trong bộ chỉ huy chiến dịch Hồ Chí Minh ôm nhau mừng khi nghe phát đi lời dọc của tướng Dương Văn Minh trên đài phát thanh Sài Gòn. Họ nhận được ngay bức điện khen của Trung ương: “Chúc mừng cuộc đại thắng lợi. Các anh có nghe thấy được tiếng pháo mừng thắng lợi vang khắp Hà Nội không?”. Tại thủ đô Hà Nội, Đại tướng Võ Nguyên Giáp là vị Tổng tư lệnh trực tiếp chỉ huy hai cuộc kháng chiến đi đến thắng lợi chung cục: Điện Biên Phủ năm 1954 và Sài Gòn 21 năm sau. Ông nghĩ rằng trong cả hai cuộc chiến ấy ông đều có “cơ duyên” với Thượng tướng Lê Trọng Tấn. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, đơn vị do tướng Tấn chỉ huy cắm cờ trên nóc hầm tướng De Castries. Trong chiến dịch Hồ Chí Minh, lúc đầu cánh quân chủ lực để đánh vào Sài Gòn được xác định là Quân đoàn 3 từ Tây Nguyên. Nhưng rút cuộc, “cánh Duyên hải” của tướng Tấn, sau khi nhận được lệnh “thần tốc” trực tiếp từ tướng Giáp, đã tiến thẳng vào Sài Gòn cắm cờ trên dinh Độc Lập vào trưa 30/4. Tướng Giáp kể lại rằng vào cái buổi trưa lịch sử ấy, sau khi ra nốt những mệnh lệnh rút cục để giải quyết mặt trận, ông đã rời tổng hành dinh nằm giữa trọng điểm Thủ đô Hà Nội, lặng lẽ đi bộ ra Hồ Gươm. Ông cho rằng đó là những phút chốc hạnh phúc nhất của ông. Có nhẽ ông ra đấy để thư giãn, trút đi bao nỗi mệt nhọc và bít tất tay sau bao hôm mai theo sát chỉ đạo mặt trận. Và phải chăng ông nhìn Hồ Gươm để chiêm nghiệm việc vua Lê Lợi sau ngày dẹp tan quân thù ra khỏi bờ cõi đã từng đến đây trao lại gươm thiêng cho rùa thần để bước vào một tuổi mới xây dựng lại giang san sau chiến tranh. Nhà văn Nhật Tiến (hiện đang ở Mỹ) ghi lại các cảm nghĩ của ông vào sáng 30/4/1975 đó, 30 năm sau: “Suốt buổi sáng 30/4, đường phố Sài Gòn trải qua một cơn nhốn nháo khá lạ kỳ: Những người đi hôi của thì hăm hở, hấp tấp, còn những người còn đang nặng trĩu trong lòng những mối ngổn ngang tâm tư thì hững hờ, buồn bã nhìn cảnh đổi đời đang cử sự diễn ra trước mắt với một vẻ nhạt hoét, câm nín. Và cả bóng vía của những người lính VNCH nửa đi, nửa chạy, dáng vẻ thất thểu, đắng cay, nước mắt thì chan hòa trong nỗi niềm tuyệt vọng, bi phẫn cơ cực... Gần trưa, người dân Sài Gòn ngỡ ngàng nhìn thấy nhiều chiếc xe chở lính, phần đông gốc miền Bắc đậu khắp nơi trên đường phố. Trên xe, lính đổ xuống và mọi người nhốn nháo xúm lại, bu quanh, chỉ trỏ. Nhiều tiếng thì thào cất lên: Trẻ quá, trẻ quá. Vâng, trẻ một cách không ngờ, chỉ dường như 16, 17, vẻ mặt xanh mét, ngơ ngác, họ nhìn đám đông chung quanh với một vẻ bỡ ngỡ, tò mò. Hiển nhiên người dân Sài Gòn không tìm thấy ở họ mảy may ánh mắt hận thù, trái với lời đồn đãi kinh hoàng mà dân tỉnh thành được nghe trong những tuần lễ trước đó. Sau mấy phút lạ lẫm, người ta ùa ra thăm hỏi, mừng nắn tay nắn chân các chiến sĩ phần nhiều gốc Đồng bằng sông Hồng ở miền Bắc, rất trẻ, hiền hòa, luôn tươi cười và cả rụt rè. Những người đến từ “một Việt Nam khác”, từ lâu nay khá xa vắng, trông như đến từ một hành tinh nào. Sơn hà 20 năm chia cắt đã thật sự tạo một khoảng cách chưa dễ xáp nhau lại gần! Nhiều người nghĩ: Thôi, dù thế nào thì chiến tranh cũng đã chấm dứt. Chẳng ai có thể hình dong được những ngày sắp tới rồi sẽ ra sao, nhưng nhìn cho xa, xét cho tận cùng kỳ lý thì dù thế nào cũng sẽ vẫn còn hơn là tiếp kiến kéo dài cuộc chiến. Niềm vui thật sự vỡ òa trong các khu phố cần lao. Trong thoáng chốc cờ giải phóng không biết chuẩn bị từ lúc nào đã tung bay khắp nơi. Cũng còn một đôi binh lính VNCH chống cự lẻ tẻ, như tại đường Gia Long (nay là Lý tự tôn) gần chợ Bến Thành, Hồ Con Rùa, khu Tân Sa Châu... Bộ đội chóng vánh khống chế được họ ngay. Vào chạng vạng tối, các toán bộ đội nhóm lửa nấu bữa cơm tối trên các bãi cỏ công viên, y sì như họ vẫn làm thường nhật ở trong chiến khu hoặc trên đường hành quân. Lớp trẻ thị thành vẫn tò mò bám sát hàn huyên đủ thứ chuyện, giống như những người anh em ở xa mới về nhà... Trích từ “Chuyện ít biết về ngày phóng thích Sài Gòn” Nguyễn Hữu Thái. Tác giảNguyễn Hữu Thái Sinh năm 1940 tại Đà Nẵng Nguyên chủ tịch Tổng hội Sinh viên Sài Gòn (1963-64). Kiến trúc sư, nghiên cứu Việt Nam học, thỉnh giảng tại Tây Âu, Bắc Mỹ & Việt Nam. Hoạt động tích cực trong phong trào tranh đấu thanh niên sinh viên học trò miền Nam từ 1963 đến 1975. Là một “người trong cuộc” chứng kiến ngày sụp đổ và phóng thích Sài Gòn hơn 30 năm về trước: “Anh Nguyễn Hữu Thái đã tiếp cận Dương Văn Minh trước khi Minh làm Tổng thống. Anh đã có mặt tại Dinh Độc Lập từ sáng 30/4, góp phần tác động Dương Văn Minh đơn phương ngừng bắn chờ “bàn giao trong vòng trật tự”, tổ chức thu thanh và phát lời tuyên bố của Dương Văn Minh trên đài phát thanh Sài Gòn” Trích sách “Lịch sử Công an nhân dân thành thị Hồ Chí Minh”(Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1997). Nguyễn Hữu Thái