Bài ca thống nhất

Tự do ra khơi, tự do vô lộng. Ảnh: Hoàng Anh Nhịp thái bình trong “Bài ca hợp nhất” Lòng người chừng như chùng xuống, giãn ra sau những năm dài cả dân tộc chìm trong mưa bom bão đạn. Ca khúc độc đáo Bài ca hợp nhất của nhạc sĩ Võ Văn Di khiến chúng ta xao động nhường bao. Võ Văn Di sinh ngày 29/3/1933 tại Nghi Hải, Nghi Lộc, Nghệ An. 20 tuổi ông đã là cán bộ tuyên truyền huyện Nghi Lộc, nơi có hải phận Cửa Lò như một vòng tay ôm trọn những con thuyền đi khơi đi lộng. Hòa bình ở miền Bắc, ông được cử đi học Đại học Văn khoa và sau nữa là trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Thử hình dong một con thuyền thong thả trong những ngày này từ Cửa Lò vào thẳng Cửa Đại (Hội An) mà không bị ngăn chặn, cứ thế giong buồm tự do trôi trên biển cả trong nhịp hò khoan. Sự thật này là quá lớn sau 21 năm chia cắt. Học xong, ông trở về xứ Nghệ làm cán bộ tuyên truyền tỉnh, đảm đương phong trào “Tiếng hát át tiếng bom”, thẳng tính đưa các đội xung kích tuyên truyền văn hóa đến trình diễn tại các ụ pháo, trên những cung đường tuyến lửa Trường Sơn. Chính những năm tháng khốc liệt ấy đã ươm mầm khát vọng thái hoà trong tâm hồn ông. Và mầm cây đã vụt lớn cứng cáp thành tác phẩm Bài ca hợp nhất ngay sau khi giang san liền một dải: Biển trời quê ta/Rộn vang tiếng ca/Bắc Nam một nhà - vui một nhà vang tiếng hò khoan. Vì sao không phải là một thi ảnh khác, mà là “vang tiếng hò khoan”? Đó chính là một bí hiểm của sáng tạo Võ Văn Di. Hẳn chúng ta chưa quên. Ngay sau hòa bình lập lại ở miền Bắc, mọi người từng hát vang một Quê tôi giải phóng của Văn Chung: Từ ngày phóng thích quê tôi mét-tinh lại họp a là hô hoan hô … Ca khúc mang đậm âm hưởng dân ca Bắc Bộ và là bản “hòa bình ca” đặc sệt Việt Nam mà nói gọn hơn là “đặc sệt Bắc Bộ”. Cũng do lúc ấy, nước ta tạm chia làm hai miền. Vì thế, cảm hứng sáng tạo của Văn Chung như thế là “chuẩn không cần chỉnh”. Nhưng đến thời điểm thống nhất tổ quốc, hai miền liền một dải thì tình hình lại khác. Nhạc sĩ sẽ tùy tâm cảnh của mình mà cảm hứng về thời điểm lịch sử này. Bên cạnh những khúc khải hoàn reo vui, đã có một Văn Cao với «Mùa xuân trước hết”: Mùa thường nhật mùa vui nay đã về với tầm triết lý thật sâu sắc: Từ đây người biết quê người - từ đây người biết thương người - từ đây người biết yêu người… Cũng lại có một Võ Văn di hài hiện triết lý ấy bằng thơi thới một nhịp hò khoan của miền Trung làm nhịp thái bình trong Bài ca hợp nhất, là vì ông nghĩ tới việc “cần chia giới tuyến” đã “san đất bằng” như Đoàn Chuẩn từng ao ước. Thử mường tượng một con thuyền thung dung trong những ngày này từ Cửa Lò vào thẳng Cửa Đại (Hội An) mà không bị ngăn chặn, cứ thế giong buồm tự do trôi trên biển cả trong nhịp hò khoan. Sự thực này là quá lớn sau 21 năm chia cắt. Lớn tới mức lấn át mọi ý nghĩ khác của nhạc sĩ. Nó buộc ông phải thốt lên hồn nhiên: Dô khoan - là khoan dô hò - là khoan dô khoan… Âm nhạc được mô phỏng trên một cung bậc ngất ngưởng: Biển trời xuân sang - Bắc Nam đoàn viên một nhà đông vui tưng bừng. Khúc khải hoàn này không rộn ràng giây khắc mà đậm đà, thấm thía: Khải hoàn ta ca - ta gạt mái chèo - tự do ra khơi - tự do vô lộng - đời tự do - gió xuân về… Không phải Thu Hiền, Thanh Huyền mà là… NSND Thu Hiền, người đặc biệt thành công với “Bài ca hợp nhất”. Điều huých về Bài ca hợp nhất với riêng tôi là lần trước nhất được nghe ca khúc này lại không phải qua giọng hát chuyên nghiệp của Thanh Huyền, rồi Thu Hiền, mà là cây đơn ca thuộc đoàn Nghệ thuật Binh chủng Thông tin: Hồng Liên. Tình thực cờ cô chính là cháu ruột tác giả. Hồng Liên vinh hạnh được bác Võ Văn Di của mình tập cho Bài ca thống nhất, trở nên tiết mục “đinh” của đoàn hồi ấy. Sau Bài ca thống nhất, Võ Văn Di về công tác tại Đài ngôn ngữ Việt Nam. Ông nối có những tác phẩm âm nhạc ấn tượng như bản độc tấu violon Người anh hùng dân tộc, tứ tấu đàn dây Tiếng nhạc biên thuỳ, bản rông-đô xô-nát (Ron do sonate) Biển quê hương dành cho ngũ tấu đàn dây và nhiều ca khúc khác. Nhưng Bài ca hợp nhất vẫn trổi nhất, là tác phẩm làm ra cái tên Võ Văn Di trong đội ngũ nhạc sĩ Việt Nam thuộc thế hệ 3X đầy kiêu hãnh, đầy hiến dâng như Hoàng Vân, Phạm Tuyên, Tân Huyền, Hoàng Hiệp … Nhiều ca khúc viết vào thời khắc đó dần vào quên lãng theo thời gian, nhưng Bài ca thống nhất của Võ Văn Di kiên cố vang vọng mãi, dù tác giả của nó đã qua đời năm 2005. Trong nhịp hò khoan thăng bình ấy, tác giả tha hồ mơ mộng những thi ảnh thật đẹp của ca từ, thật nên thơ theo nhạc điệu mềm như dải lụa đào: Trời tỏa nắng, nắng lan núi ngàn - một mùa đông giá băng vừa tan - bạn mình ơi đón vui xuân về hân hoan... Vâng! sao cặp vợ chồng ly tán trong mùa đông dài chia cắt giờ đây đang bồi hồi đón mùa xuân sum vầy. Nguyễn Thụy Kha